تفسیر احمد سوره کوثر
ترجمه و تفسیر سوره کوثر
تتبع و نگارش: الحاج امین الدین «سعیدی-سعید افغانی»
مهتمم و دیزاین: الحاج سلیم عابد «پیمان»
برای مشاهده تفاسیر اهل سنت به زبان فارسی اینجا کلیک کنید.
سورهٔ الکوثر
سورهٔ «الکوثر» در« مكهٔ مکرمه» نازل شده و داراى 3 آيه است.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم
إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ ﴿١﴾ فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ ﴿٢﴾ إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الأبْتَرُ ﴿٣﴾
برای دانلود نسخه pdf اینجا کلیک کنید.
ترجمه ی آیات:
بسم الله الرحمن الرحیم
به نام الله بخشنده مهربان
« إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَر» (1) (ای پیامبر) به راستی که ما به تو کوثر عطا کردیم.)
«فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَر » (2) (پس برای پروردگارت نماز بخوان وقربانی کن )
« إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الأَبْتَر » (3) (بدون شک دشمن تو، بریده نسل و بی‌عقب است. )
معلومات مؤجـز:
این سوره در مکهٔ مکرمه نازل شده و از جملهٔ سوره های مکی بشمار می رود.
سورهٔ کوثر دارای (1) رکوع، و(3) سه آیت، و ( 11 ) یازده کلمه، و( 37 ) سی وهفت حرف، و(18 ) نقطه میباشد که از کوچکترین سوره های قرآن کریم بشمار می رود .
این سوره به قول مشهور و قول جمهور مفسران، طوریکه یاد اور شدیم از جمله سوره های مکی است. ولی حسن، عکرمه و قتاده گفته‌اند که سوره کوثر مدنی است ،که البته رأی ابن‌کثیر نیز همین است.
معانی کلمه ها :
« إِنَّا»:به درستی ما
«أَعْطَيْناكَ»عطا کردیم ما تو را
«الْكَوْثَرَ» خیر کثیر، حوض کوثر
«فَصَلّ»پس نماز بگزار
«لِرَبِّكَ» برای پروردگار خویش
«و انْحَرْ» و قربانی کن
«إِنَّ»هما نا، به درستی که
«شانِئَكَ» دشمن تو ، بدخواه تو
«هُوَ اْلأَبْتَر» او نسل بريده یا دم بریده است.
علل نام گزاری سورهٔ کوثر:
در مورد اینکه چرا این سوره به نام « الکوثر» مسمی گردیده است رای اکثر مفسرین بر این است که آغاز وافتتاح آن به :« إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ» گردیده است.
وجه تسميه :
اين سوره در حدیثی که از‌انس‌بن‌مالك(رض ) روایت گردیده آمده است : «رسول الله صلی الله علیه وسلم به خواب سبكي فرو رفته بودند سپس تبسم‌كنان سرشان را از خواب برداشتند و خطاب به اصحاب گفتند: آيا مي‌دانيد كه دليل تبسمم چه بود؟ يا اصحاب از ايشان دليل تبسم ایشان را پرسيدند. فرمودند: همین حالا بر من سورٍۀ نازل شد. سپس به تلاوت آن پرداختند تا سوره را ختم نمودند. سپس از اصحاب خود پرسيدند: آيا مي‌دانيد كه كوثر چيست؟ اصحاب گفتند: خدا و رسولش داناترند. فرمودند: كوثر نهري است كه خداي عزوجل در بهشت به من عطا كرده است و بر آن خيري است بسيار، امتم در روز قيامت بر آن وارد مي‌شوند و ظروف آن به شماره ستارگان است پس بنده‌اي از آن ربوده مي‌شود و من مي‌گويم: پروردگارا! آخر او از امت من است. اما به من مي‌گويند: تو نمي داني كه آنان بعد از تو چه پديد آوردند؟».
کوثر در لغت عرب:
کوثر از خیر کثیر است، یعنی خیری است که در منتهای بسیاری و فراوانی قرار داشته باشد بنابراین، این کلمه شامل هر خیری می‌شود که به رسول اکرم صلی الله علیه وسلم عنایت گردیده است، اعم از حوض کوثر و دیگر خیرها وبرکت‌ها.
کوثر عطای بزرگی است که پروردگار با عظمت ما به پیامبر ما صلی الله علیه وسلم در قیامت بخشیده است که او و امتش بر آن وارد می شوند.
وصف آب کوثر مطابق نصوص به ترتیب است که از به نسبت شیر، سفیدتر، از برف سردتر و از عسل شیرین تر است و از مسک و عطر، خوش بوتر است و آن در نهایت گشایش و وسعت می باشد.
طول وعرض حوض کوثر:
طول و عرض حوض کوثر مطابق روایات اسلامی برابر است هر گوشه از گوشه های آن مسیر یک ماه است.
علماء در وصف آب کوثر میگویند که آب آن از جنت می آید. وبه اصطلاح آبراه و ناودان آن از جنت کشیده شده یکی از آنها از طلا و دیگری از نقره است و ظرفهای آن که تعداد آن به اندازه ستارگان آسمان است.
شرح آيات:
إِنّا أَعْطَيْنا كَ الْكَوْثَرَ:ما به تو خير فراوان داديم! روى سخن در تمام اين سوره به پیامبر صلی الله علیه وسلم است، مانند سورهٔ والضحى و سورهٔ الم نشرح ـ و يـكـى از اهـداف مـهـم هر سه سوره، تسلى خاطر آن حضرت در برابر انبوه حوادث دردناك و زخم زبانهاى مكرر دشمنان است.
در اين سوره دو خبر غيبى نهفته است:
يكى اینکه: عطا شدن كوثر به پيامبر، آن هم در مکه معظمه كه پیامبر صلی الله علیه وسلم دست خالى بود و فرزند پسر نداشت، ديگر ابتر ماندن دشمن كه داراى فرزندان و ثروتهاى بسيار بود.
بنآ پروردگار با عظمت ما با زیبای خاصی می فرماید «انااعطيناك الكوثر». (ما به تو كوثر ( خير و بركت فراوان ) عطا كرديم).
« أَعْطَيْنَـا » به معنای دادیم و بخشیدیم است که این ظرافتی که در« أَعْطَيْنَـا» وجود دارد اعطاء است و در اعطاء نوعی حرمت برای آن کسی که چیزی را می‌گیرد وجود دارد و در حقیقت وقتی می‌خواهند حرمت بگذارند میگویند ما عطا کردیم و نکتۀ دیگر ،با اینکه ما می‌دانیم فاعل أَعْطَيْنَـا الله است ولی در عین حال این با صیغۀ جمع به کار رفته به جای اینکه بگوید من به تو این را دادم می‌گوید ما داده ام که با نوعی حشمت و جبروت و موضع بالا و قدرت همراه است.
«اعطینا» طوریکه در فوق یاد اور شدیم عطا به معنای مطلق بخشش است. بخششی که اگر از طرف الله باشد طبیعـتآ بخششی بی منت است. و اگر این بخشش از جانب غیر الله باشد، می تواند بی منت باشد و یا هم با منت باشد.
همچنان اگر این بخشش از طرف خداوندباشد در انسان تحول مثبت ایجاد می کند و اگر دهنده غیر خدا باشد، ما هر لحظه باید منتظر تحقیر باشیم، یا منتظر باشیم که پشیمان شود و آن را از ما پس بگیرد. تنها دهنده ایکه به خیال ارام و مطمین به انسان چیزی ارزانی می فرماید فقط پروردگار با عظمت است که:هر چه را که به ما داده است از ما نمی گیرد. ولی متاسف هستیم که کمترین شکران نعمت را هم انسان از خداوند بعمل می اورد .
بیشترین تشکر را در رابطه با کسانی دارد که کمترین ها را می دهند و منتظر بیشترین تشکرها هستند.
در تفسیر جلوه های از اسرار قرآن کریم در سورهٔ الکوثر مینویسد:
« صیغهٔ « اعطینک » بتو عطا کردیم این مطلب را میرساند که مراد از کوثر نعمت های است که به پیامبر صلی الله علیه وسلم عملآ داده شده است، نعمت هایکه پیامبر صلی الله علیه وسلم با تمام وجود خود آنرا احساس می کند، وچنان برایش قابل درک است تذکر وتوضیح ـ نیز ضرورتی احساس نمی شود ، اطلاق الکوثر بر نعمت هایکه در اختیار پیامبر صلی الله علیه وسلم قرار می گیرند و یا در بهشت به او عنایت می شود با روحیه سوره و الفاظ آن نمی سازد. »
فَصَلّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ:
یعنی سریع به خاطر آن بخشش کثیر الخیری که به تو عنایت شده تقاضای انجام دوعمل به میان آمده است، اولین عمل این است که برای پروردگار خویش نماز را بر پا دار، و به اصطلاح مفسرین( ارتباط مستقیم با خالقت خویش برقرار کن).
دومین خواست اینست که به خاطر نعمت عُظمی ، که برایت داده شده است قربانی کن.
پروردگار با عظمت می فرماید : به شكرانه اين نعمت‌ها خالصانه براي ما بر نمازهاي فرض خويش مداومت كن « و قرباني كن» براي رضاي ما و به‌نام ما، نه مانند بت‌پرستان كه براي غير ما قرباني مي‌كنند. و كساني از مشركان بودند كه براي غير الله نماز گزارده و براي غير وي قرباني مي‌كردند لذا خداوند متعال به پيامبرش فرمان داد كه نماز و قرباني‌اش بايد خالصانه براي وي باشد.
قتاده، عطاء و عكرمه مي‌گويند: مراد از (وَانْحَرْ) اداي نماز عيد اضحي و ذبح قرباني در آن است. اما ابن‌كثير مي‌گويد: «صحيح آن است كه مراد از نحر، ذبح حيوانات هديه و قرباني در حج و مناسك مي‌باشد». ابن‌كثير در اين باره حديثي را نيز نقل كرده است.
وظیفه ای که خداوند متعال برای انسان ها در مقابل نعمت ها اعطا شده بیان کرده است، شکر نعمت است ولی نکته ای که باید به ان توجه کرد این است که بین نعمت و تشکر تناسب لازم است، این بدین معنی است هر چه که حجم نعمت بزرگتر وعـظـیـمـتر باشد، ضرورت به تشکر بیشتری را می نماید.
پروردگار با عظمت ما دراین سوره به دادن نعمت کوثر به پیامبرصلی الله علیه اشاره نموده است، « كوثر » وصف است كه از « كثرت » گرفته شده، و به معنى خير و بركت زیاد وفراوان است، بنآء این نعمت عظیم وخیر فراوان، شکرانه عظیم لازم دارد لذا خداوند در مقابل این نعمت دو وظیفه را بر دوش پیامبر صلی الله علیه وسلم قرار میدهد، و می فرمایـد: «فصل لربک و انحر»؛ اکنون که چنین است فقط برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن.
ملاحظه می فرماید: اولین وظیفه ای که به عنوان تشکر از کوثر قرار می گیرد نماز است، نماز جامع ترین و کاملترین نوع عبادت است که در آن هم قلب باید حضور داشته باشد با قصد قربت و هم زبان با تلاوت حمد و سورهٔ و هم بدن با رکوع و سجود.
دومین وظیفه که به عنوان تشکر از کوثر قرار می گیرد: نحر کردن است یعنی قربانی است، کلمه «وانحر» از ماده «نحر» است که مخصوص کشتن شتر است و شاید علت آوردن تعبیر «و انحر» به خاطر این است که در میان قربانیها شتر از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و مسلمانان علاقه بسیار به آن داشتند و قربانی کردن شتر بدون ایثار و گذشت ممکن نبود و چون خداوند خواسته بین نعمت (کوثر) و شکر آن تناسب داشته باشد دستور به «نماز» و «کشتن شتر» داده است.
نماز یک نوع عبادت است که برای غیر الله معنا ندارد مخصوصآ با توجه به مفهوم
« رب » که حکایت از تداوم نعمت ها و تدبیر و ربوبیت پروردگار دارد، زیرا «رب» از کلمه «ربب» به معنای مالکی است که امر مملوک خود را تدبیر می کند. این دستور خداوند «فصل لربک» در برابر اعمال مشرکان است که برای بُت ها سجده و قربانی می کردند، در حالی نعمتهای خود را از خدا می دانستند. به هر حال تعبیر «لربک» دلیل روشنی است بر لزوم قصد قربت در عبادات.
ارتباط «فصل» با «وانحر» چیست؟
برای اینکه ارتباط بین این دو جمله مشخص شود باید ابتدا به تفسیرهایی که از « و انحر» شده است بپردازیم و در ذیل آن به ارتباط این دو جمله اشاره کنیم:
الف: «نحر» به معنای کشتن شتر به نحو مخصوص است و شاید علت امر به «نحر» بعد از دستور به نماز، اشاره به ارتباط بنده با بندگان بعد از ارتباط بنده با الله باشد؛ یعنی اگر انسان باید با خدا ارتباط داشته باشد نمی تواند ارتباط خودش را با جامعه قطع کند و به فکر فقرا و مستمندان نباشد، بلکه باید هر دو ارتباط را تقویت کند.
ب : منظور از جمله «وانحر» رو به قبله ایستادن به هنگام نماز است، چرا که ماده «نحر» به معنای گلوگاه می باشد، سپس عرب آن را به معنای «مقابله با هر چیز» استعمال کرده است.
در اینجا نیز که خداوند دستور به ایستادن رو به قبله دارد، در واقع به یکی از شرایط نماز اشاره نموده است.
ج : منظور بلند کردن دستها به هنگام تکبیر و آوردن آن در مقابل گلوگاه و روی وصورت است.
دروس آموزنده از آیه «فَصَلّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ »:
دروس آموزنده که از آیهٔ « فَصَلّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ » میتوان استنباط کرد اینست که:
- نعمت ها حتی برای پیامبر اسلام مسئولیت آور است . (اعطیناک ... فصل)
- تشکر باید فوری باشد. (فصل) «حرف فاء برای تسریع است»
- دستورات دینی، مطابق عقل و فطرت است. عقل تشکر از نعمت را لازم می داند ، دین هم به همان هدایت می فرماید. (فصل لربک و انحر )
- چون عطا از او است (انا اعطینا) تشکر هم باید برای او باشد. (فصل لربک)
- رابطه با الله بر رابطه با خلق مقدم است. (فصل ... و انحر)
- انفاقی ارزش دارد که در کنار ایمان و عبادت باشد. (فصل لربک و انحر)
- نمازی ارزش دارد که خالصانه باشد. (لربک)
«إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ »(یقینآ دشمن تو دم بریده است.) مفسر تفسیر جلوه های از اسرار قرآن در این مورد می نویسد : از این آیه متبرکه طوری معلوم می شود که این سوره در زمان نازل گردیده است که دشمنان پیامبر صلی الله علیه وسلم ویاران اورا درمکه به محاصره کشانیده ، مقاطعه عمومی علیه انان اعمال گردیده ، رابطه اش را با همه اقوام وقبایل مکه قطع نموده واحساس کرده اند که پیامبر صلی الله علیه وسلم را از مردم تجرید نموده ورا ه های نفوذ بین مردم بسته اند ، ( جلو هها های از اسرار قرآن در تفسیر سوره الکوثر )
همچنان در آیه دو موضوع قابل ذکر است که :
1- وجود دو تأکید (إِنَّ و هُوَ) نشانه آن است که دشمن و بدخواه تو بدون نسل خواهد ماند
2- شانِئَ اسم فاعل است یعنی شامل دشمن گذشته ، حال و آینده می شود پس دشمن پیامبر در همه زمان ها بدون نسل خواهد بود .
اسباب نـزول :
امام سیوطی در کتاب »اسباب النزول » در مورد شأن نزول سورهٔ کوثر می نویسد : «ابن ابوحاتم از سدی روایت کرده است: قریش کسی را که پسرانش فوت می‌شد آنرا ابتر و بی پسر می‌گفت. هنگامی که پسر رسول الله صلی الله علیه وسلم از دنیا رفت. عاصی بن وائل گفت: محمد ابتر و بی فرزند شد. پس این کلام خدا نازل شد».
« إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ * فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ * إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ»«ما به تو کوثر را عطا کردیم! پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن! (و بدان) دشمن تو قطعاً بریدهنسل و بی‌عقب است».
عبدالرزاق المهدی محقق کتاب مذکور در تعلیقی بر این روایت می گوید: « واحدی با شماره (873) این روایت از یزید بن رومان روایت کرده، و روایت مرسل است اما با حدیث زیر قوی می‌شود:
بیهقی در « دلائل النبوة » از محمد بن علی (بن حسین بن علی بن ابوطالب) رضی الله عنه مانند این روایت کرده: نام پسر رسول خدا را قاسم گفته است.
و از مجاهد روایت می‌کند: این کلام خدا در مورد عاصی بن وائل نازل شده است که می‌گفت: من دشمن محمد هستم. طبری 38217 از مجاهد و طبری 38218 و 38219 از قتاده و طبری 38215 و 38216 از سعید بن جبیر به صورت مرسل روایت کرده است. اینها به مجموع قوی هستند».
در تفسیر انوارالقرآن تآلیف عبد الروف مخلص می نویسد : « در بیان سبب نزول آن روایات دیگری نیز نقل شده است اما مفاد همه آنها این‌است که مشرکان، رسول اکرم صلی الله علیه وسلم و پیروانشان را ضعیف و حقیر می‌شمردند و به مرگ اولاد ذکورشان ـ قاسم در مکه و ابراهیم در مدینه ـ خوشحال بوده و ازدرگیر شدن مؤمنان با حوادث سخت یا محنت‌بار شادمانی می‌کردند پس این سوره نازل شد تا اعلام کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم نیرومند و پیروز و پیروانشان غالب اند ومرگ فرزندان به هیچ وجه از شأن ایشان کم نمی‌کند و این دشمنان پیامبر صلی الله علیه وسلم اند که در نهایت بلا عقب می‌باشند زیرا از آنان هیچ نام و آوازه نیکی باقی نمی‌ماند».
تفسیر سورهٔ کوثر برویت حدیثی انس بن مالک:
أنس بن مالک بن النضر بن ضمضم ملقّب به «ابو حمزه»، متولد مدینهٔ منوره از جمله صحابه جلیل القدر اسلامی می باشد که در سنین کودکی به پیامبر اسلام ایمان اورده اندواز جمله خادم رسول الله صلی الله علیه وسلم بوده ودر تعداد زیاد غزوات با رسول صلی الله علیه وسلم اشتراک ورزیده و از جمله محدثین معتبر جهان اسلام اند در مورد تفسیر سوره کوثره می نویسند:
«أغـفی رسول الله صلی الله علیه وسلم إغفاءة ، فرفع رأسه متبسما ، فإما قال لهم، وإما قالوا له: یا رسول الله لم ضحکت ؟ فقال: إنه أنزلت علی آنفا سورة فقرأ (بسم الله الرحمن الرحیم، إنا أعطیناک الکوثر ) حتی ختمها، فلما قرأها قال: هل تدرون ما الکوثر ؟ قالوا: الله ورسوله أعلم ! قال: فإنه نهر وعدنیه ربی عز وجل فی الجنة، وعلیه خیر کثیر، علیه حوض ترد علیه أمتی یوم القیامة ، آنیته عدد الکواکب»ألبانی در « صحیح أبی داود»
( 4747). یعنی: «رسول الله صلی الله علیه وسلم به خواب سبکی فرو رفته بودند سپس تبسم‌کنان سرشان را از خواب برداشتند و خطاب به اصحاب گفتند: آیا می‌دانید که دلیل تبسمم چه بود؟ یا اصحاب از ایشان دلیل تبسمشان را پرسیدند. فرمودند: همینک بر من سوره‌ای نازل شد.
خداوند به پیامبرش محمد (صلی الله علیه وسلم) می فرماید: « إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ» ما به تو خیر فراوان و فضل زیاد داده ایم از جمله آن نهر و حوضی است که خداوند به پیامبرش داده و کوثر نامیده می شود که طول آن به مسافت یک ماه و عرض آن نیز به مسافت یک ماه است و آب آن از شیر سفیدتر و از عسل شیرین تر است و ظرف و کیلاس های آن به اندازه ستارگان آسمان زیاد و همان طور درخشان می باشند. هرکس یک بار از حوض کوثر بنوشد هرگز تشنه نخواهد شد.
وقتی خداوند منت خویش را بر پیامبر بیان کرد، او را به سپاسگزاری نعمت فرمان داد و فرمود:«فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ »«پس برای پروردگارت نماز بگزار» یعنی: ای پیامبر صلی الله علیه وسلم! چنان‌که به تو در دنیا و آخرت خیر بسیار داده‌ایم پس به شکرانه این نعمت‌ها خالصانه برای ما بر نمازهای فرض خویش مداومت کن «و قربانی کن» برای رضای ما و به‌نام ما، نه مانند بت‌پرستان که برای غیر ما قربانی می‌کنند. و کسانی از مشرکان بودند که برای غیر خداوند قربانی می‌کردند لذا خداوند عزوجل به پیامبرش فرمان داد که نماز و قربانی‌اش باید خالصانه برای وی باشد. قتاده، عطاء و عکرمه می گویند: مراد از « وَانْحَرْ » ادای نماز عید اضحی و ذبح قربانی در آن است. اما ابن‌کثیر می‌گوید: «صحیح آن است که مراد از نحر، ذبح حیوانات هدیه و قربانی در حج و مناسک میباشد». ابن‌کثیر در این باره حدیثی را نیز نقل کرده است.
«إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ»:«بی‌گمان دشمنت خود ابتر است» یعنی: بدون شک، این دشمن توست که از هر دو خیر دنیا و آخرت بریده، بلاعقب و بی‌سرانجام است. یا این دشمن توست که از وی بعد از مرگش نام و آوازه نیکی باقی نمی‌ماند. چنان‌که گفتیم؛ در جاهلیت به کسی از مردان که فرزند مذکری نداشت، ابتر می‌گفتند. حسن‌بصری رحمه الله می‌گوید: «مراد مشرکان از ابتر بودن پیامبر صلی الله علیه وسلم این بود که ایشان قبل از آنکه به هدف نهایی خود برسند، در نیمه راه دعوت ناکام می‌مانند اما خداوند عزوجل در اینجا روشن ساخت که این دشمنان پیامبر صلی الله علیه وسلم اند که ناکام و بی نام و نشان می‌مانند». (مواخذ : تفسیر انوارالقرآن، تفسیر علامه عبدالرحمن سعدی، اسباب النزول سیوطی.)
البته مفسرین در معنای کوثر اقوال متفاوتی دارند؛ بعضی با استناد به احادیث صحیحه گفته اند: «نهری در بهشت است» بعضی گفته اند: حوضی در بهشت است، بعضی گفتند: یعنی خیر فراوانی که نصیب پیامبر صلی الله علیه وسلم شده، بعضی گفتند: قرآن و نبوت است، بعضی گفتند: کثرت اصحابی است که خدای متعال آنان را همراه وی کرده است.
اما قول بیشتر مفسرین اینست که کوثر یعنی خیر کثیری که نصیب پیامبر صلی الله علیه وسلم شده که از جمله نهر کوثر در بهشت است که به پیامبر صلی الله علیه وسلم اعطاء شده است، و دلایل زیادی در تایید این مطلب وارد شده است، مثلا از عایشه رضی الله عنها در مورد این سخن خداوند متعال که می‌فرماید: «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ» پرسیدند. گفت: «نَهَرٌ أُعْطِیَهُ نَبِیُّکُمْ صلی الله علیه وسلم شَاطِئَاهُ عَلَیْهِ دُرٌّ مُجَوَّفٌ آنِیَتُهُ کَعَدَدِ النُّجُوم» . (بخاری:4965)
یعنی: نهری است که به پیامبر شما عطا شده است. و در دو طرف آن، مرواریدهای میان تهی، وجود دارد و تعداد ظروف آن، مانند تعداد ستارگان (زیاد) است».
ابن جریر طبری - امام المفسرین – ضمن آنکه تمام اقوال مختلف را در معنای کوثر آورده، در آخر می گوید: با توجه به کثرت روایات از نظر ما کوثر نهری در بهشت است که به پیامبر صلی الله علیه وسلم عطا شده است.
ابتر کیست؟
لغويان کلمه ابتر را برگرفته از «بَتْر» به معناى قطع و بريدن مى‌دانند. جوهرى «بَتَرتُ الشيء» را به معناى قطع چيزى پيش از پايان يافتن آن و «انبتار» را انقطاع و «سيف باتر» را شمشير برنده، و«ابتر» را دم بريده و چيز بدون دنباله دانسته است. به گفته راغب، اَبتر به حيوان دم بريده، سپس به مناسبت، به كسى كه نسلى نداشته باشد تا جانشينش شود، مى‌گويند؛ هم‌چنين بر اساس روايتى از پيامبر اكرم صلی الله علیه وسلم به كلامى كه با ياد خدا آغاز نشود، ابتر گويند. ابن منظور هم گفتارى نزديك به اين دو نظر دارد. به روايت ابن‌عبّاس و سُدّى، قريش، به مردى كه پسرانش مى‌مردند نيز ابتر مى‌گفت.
کلمه ابتر صرف یک بار آنهم در آیه سوم همین سوره كوثر به كار رفته ودر آن دشمن پیامبر صلی الله علیه وسلم معرفی شده است: « إنّ شانِئَكَ هُو الأَبتَرُ = همانا دشمن تو ابتر است».
«شَانِئ» زبان شناسان ، این کلمه را به مبغِض؛ یعنی کینه‌ورز و متنفّر معنا کرده‌اند،
( ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین، جلد 1، صفحه 102، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق ) ولی مفسر شهیر جهان اسلام ابن عباس می فرماید که :مراد از این کلمه دشمن میباشد.
ولی بر اساس برخی از نقل قول ها اشخاصی خود را «شانئ» پیامبر معرفی می‌کنند و قرآن در جوابشان نیز از همین کلمه را استفاده کرده است: « عاص بن وائل می‌گفت: من شانئ محمد هستم(طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، جلد 30، صفحه 212، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1412ق.)
پیام های سوره الکوثر:
1- بیشترین خیر در کوچکترین سوره قرار داده شده است . ( إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ )
2- در کوچکترین مطلب می توان بیشترین خطاب را قرار داد . (خداوند پنج بار رسولش را مورد خطاب قرار داده است ازاین پنج مورد ، دو مورد امری ودستوری است وسه مورد عادی است . )
3- درجایگاه مسئولیت همیشه نباید از خطاب های دستوری استفاده کرد.( سه مورد ازخطاب خداوندعادی است.)
4- لازمه ی تشکر نعمت های الهی انجام فرائض دینی است .( فَصَلِّ)
5- اگر خیر کثیر یا نعمت فراوان به انسان روی آورد یک مقدار آنرا انفاق کند تا دیگران و نیازمندان از آن استفاده کنند .« وَانْحَرْ »
6- نعمت فراوان بایدخود را در جامعه نشان دهدتا دیگران از آن استفاده کنند.« وَانْحَرْ »
7- در مقابل راه پیامبر صلی الله علیه وسلم سد شدن نتیجه جزء ابتر نخواهد داشت .
8- درمقابل دشمن درصورتی که قصدتخریب داشته باشدنرمش معنا ندارد« إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الأبْتَرُ »
ثواب قرائت سوره کوثر:
درثواب قرائت سوره کوثر حدیثی داریم از پیامبر صلی الله علیه وسلم که می فرماید :
« کسی که سوره کوثر را قرائت کند، خداوند متعال ، او را از حوض کوثر و هر نهر بهشتی سیراب می گرداند و ده برابر کسانی که در روزعید قربان برای خداوند قربانی می کنند، به ثواب و پاداش عنایت می کند.»
حوض کوثـر:
کلمه «کوثر» از «کثرت» است به معناى خیرکثیر. کوثر، حوضى است در بهشت یا صحراى محشر که خداوند متعال به پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم عطا کرده است ومؤمنان هنگام ورود به بهشت از آب آن سیراب مى شوند.
مفسرین در معنای کوثر اقوال وروایات مختلف ومتفاوتی را روایت فرموده اند ، برخی از مفسرین با استناد به احادیث صحیحه گفته اندکه « کوثر »: «نهری در بهشت است» برخی دیگر از مفسرین می فرمایند « کوثر » حوضی است در بهشت، برخی دیگری می فرمایند همینکه خیر فراوانی که نصیب پیامبر صلی الله علیه وسلم شده، همین حوض کوثر است، برخی از مفسرین بدین عقیده اند که کوثر : قرآن عظیم الشان و نبوت است، وبعضی دیگر از مفسرین بدین عقیده اند که : کثرت اصحابی است که خدای متعال آنان را همراه وی کرده است.
ولی اکثریت مفسرین بدین عقیده هستند که کوثر یعنی خیر کثیری که نصیب پیامبر صلی الله علیه وسلم شده که از جمله نهر کوثر در بهشت است که به پیامبر صلی الله علیه وسلم اعطاء شده است، و دلایل زیادی در تایید این مطلب وارد شده است، ازجمله حدیثی داریم از حضرت بی بی عایشه رضی الله عنها در مورد این سخن خداوند متعال که می‌فرماید: «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ» پرسیدند. گفت: «نَهَرٌ أُعْطِیَهُ نَبِیُّکُمْ صلی الله علیه وسلم شَاطِئَاهُ عَلَیْهِ دُرٌّ مُجَوَّفٌ آنِیَتُهُ کَعَدَدِ النُّجُوم». (بخاری:4965)
یعنی : نهری است که به پیامبر شما عطا شده است. و در دو طرف آن، مرواریدهای میان تهی،وجود دارد و تعداد ظروف آن، مانند تعداد ستارگان (زیاد) است».
ابن جریر طبری - امام المفسرین در معنای کوثر مینویسد : کوثر نهری در بهشت است که به پیامبر صلی الله علیه وسلم عطا شده است.
خداوند متعال با اعطای حوض بزرگ و بسیار وسیعی که آبش از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر و بویش از بوی مشک خوشبوتر است، از بنده و فرستادهاش، محمد صلی الله علیه وسلم اکرام و تجلیل می‌کند. کیلاس های آن حوض مانند ستارههای آسمان فراوان هستند. آب پاکیزه‌ی آن از رود کوثر وارد این حوض می‌شود، همان رود کوثری که خداوند آن را در بهشت به محمد صلی الله علیه وسلم اختصاص داده است.
امت حضرت محمد صلی الله علیه وسلم بر این حوض وارد می شوند، هرکس یک مرتبه از آب این حوض بنوشد، دیگرتا ابد تشنه نخواهد شد.
در باره محل وقوع این حوض علما اختلاف نظر دارند، امام غزالی و قرطبی بر این عقیده هستند که این حوض پیش از عبور کردن از پل صراط در میدان محشر قرار دارد و بر این مدعا چنین استناد کرده‌اند که بعضی از وارد شوندگان بر این حوض به دوزخ فرستاده می شوند، و اگر این حوض بعد از (پل صراط) می‌بود برگرداندن بعضی از آنجا به دوزخ ممکن نمی بود. « تذکرة »: 302.
علامه ابن حجر دیدگاه امام بخاری را چنین نقل کرده است، که حوض کوثر بعد از (پل صراط) است، به دلیل اینکه امام بخاری احادیث مربوط به حوض را بعد از بیان احادیث (پل صراط) و شفاعت آورده است. فتح ا لباری: (11/466)
البته دیدگاه امام قرطبی صحیح تراست. ابن حجر رحمه الله دلایل هر دو گروه را در کتاب ارزشمند خود «فتح الباری» آورده است.
احادیثی وارده در مورد حوض کوثر:
احا دیثی را که خطیب تبریزی آنها را در مشکاة خود آورده است، غرض توضیح مساله خدمت خوانندگان محترم تقدیم میدارم:
1ـ بخاری و مسلم از عبدالله بن عمروبن العاص روایت می‌کنند که رسولالله الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «حوضی مسیرة شهر، وزوایاه سواء. ماؤه أبیض من اللبن، وریحه أطیب من المسک، وکیزانه کنجوم السماء، من یشرب منها فلا یظمأ أبداً». (وسعت حوضم به مسافت یک ماه است، آبش از شیر سفیدتر و از مشک خوشبوتر و کوزه‌هایش به اندازه ستارگان آسمان است. هرکس یک بار از آن بنوشد هرگز تشنه نخواهد شد).
2ـ ابوهریره از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می‌کند که فرمودند: «إن حوضی أبعد من أیلة من عدن لهو أشدُّ بیاضاً من الثلج، وأحلی من العسل باللبن، ولآنیته أکثر من عدد النجوم، وإنی لأصد الناس عنه کما یصد الرجل إبل الناس عن حوضه، قالوا: یا رسول الله! أتعرفنا یومئذ؟ قال: "نعم لکم سیماء لیست لأحد من الأمم، تردون علی غراً محجلین من أثر الضوء». رواه مسلم
یعنی: مسافت حوضم بیشتر از مسافت ایله تا عدن است. از برف سفیدتر و از عسل شیرین‌تر است، و ظرف‌هایش از تعداد ستارگان بیشتر است. من مردم را پس می‌زنم همانطوری که انسان شتران دیگران را از حوضش دور می‌سازد، گفتند: ای رسول خدا الله صلی الله علیه وسلم! آیا ما را در آن روز خواهی شناخت؟ فرمود: آری، چهره‌های شما با دیگران متفاوت است. شما با چهره‌ای نورانی و دست و پایی درخشان، بر اثر وضو بر من وارد می‌شوید.
3ـ در روایاتی دیگر از حضرت انس رضی الله عنه چنین آمده است که پیامبر الله صلی الله علیه وسلم فرمود: « تری فیه أباریق الذهب والفضة کعدد نجوم السماء». یعنی: تعداد آفتابه های طلایی و نقرهای به اندازه‌ی ستارههای آسمان می باشند.
4ـ در روایتی دیگر از حضرت ثوبان چنین آمده است: درباره آب آن سؤال شد؟ رسولالله صلی الله علیه وسلم فرمودند: « أشد بیاضاً من اللبن، وأحلی من العسل یغت فیه میزابان یُمدَّانه من الجنة، أحدهما من ذهب والآخر من وَرِق».یعنی: آبش از شیر سفیدتر است، از عسل شیرین‌تر است، دو میزاب ( آب راهه ) که از بهشت سرچشمه گرفته و یکی از طلا و دیگری از نقره است به آن می‌ریزند.
چه کسانی وارد حوض کوثر وچه کسانی از آن رانده می شوند؟
احادیث زیادی پیرامون کسانی که وارد حوض می شوند یا از حوض رانده می‌شوند، وارد شده است، که برخی از این روایت عبارتند از :
ـ بخاری و مسلم از حضرت انس بن مالک رضی الله عنه روایت کرده‌اند که رسول اکرم الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: « لیردن علی الحوض رجال ممن صاحبنی، حتی إذا رأیتهم، ورفعوا إلیّ، اختلجوا دونی، فلأقولن: أی رب، أصحابی، أصحابی، فلیقالن لی: إنک لا تدری ما أحدثوا بعدک».یعنی: افرادی از آنان که در دنیا با من همراه بودند، نزد من بر حوض آورده می شوند و وقتی که به من نشان داده می شوند، من آنان را می بینم، و بعد به سرعت از پیش من ربوده می شوند، من به ندا در می آیم و می‌گویم: پروردگارا! اینان از امتم هستند. گفته می‌شود: تو نمی‌دانی آنها بعد از تو چه کارها کرده‌اند؟
- بخاری و مسلم از طریق ابی‌حازم از سهل‌بن سعد ساعدی رضی الله عنه روایت می‌کند که رسول الله ا الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «أنا فرطکم علی الحوض، من ورد شرب ، ومن شرب لم یظمأ أبداً، ولیردن علیَّ أقوام أعرفهم ویعرفوننی، ثم یحال بینی وبینهم، قال أبو حازم: فسمع النعمان بن أبی عیاش وأنا أحدثهم هذا الحدیث، فقال: هکذا سمعت سهلاً یقول؟ فقلت: نعم، قال: وأنا أشهد علی أبی سعید الخدری لسمعته یزید، فیقول: فإنهم منی، فیقال: إنک لا تدری ما أحدثوا بعدک، فأقول: سحقاً سحقاً لمن بدل بعدی».
یعنی: من در حوض بر شما پیشی می‌گیرم. هرکس بر من گذرد از آن می‌نوشد و هر کس بنوشد هرگز تشنه نخواهد شد. گروهی که من آنها را شناخته و آنها نیز مرا می شناسند می‌خواهند بر من وارد شوند، ولی از ورودشان جلوگیری می‌شود».
ابوحازم گوید: نعمان‌بن ابی‌عیاش این حدیث را از من شنید و به من گفت: آیا واقعاً اینگونه از سهل شنیده‌ای؟ گفتم: آری. گفت: گواهی می‌دهم که من این حدیث را از ابوسعید خدری شنیده‌ام که اینگونه آن را ادامه داد: «می‌گویم: اینان از امتم هستند. گفته می‌شود: تو نمی‌دانی آنها بعد از تو چه کارها کرده‌اند؟ می‌گویم: نابود باد، کسی که بعد از من منحرف شده است».
در روایت بخاری آمده است که پیامبر الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «بینما أنا قائم علی الحوض، إذا زمرة، حتی إذا عرفتهم خرج رجل من بینی وبینهم، فقال: هلم، فقلت: إلی أین؟ فقال: إلی النار والله، فقلت: ما شأنهم؟ فقال: إنهم قد ارتدوا علی أدبارهم القهقری، ثم إذا زمرة أخری، حتی عرفتهم خرج رجل من بینی وبینهم فقال لهم: هلم، قلت: إلی أین؟ قال: إلی النار والله، قلت: ما شأنهم؟ قال: إنهم قد ارتدوا علی أدبارهم، فلا أراه یخلص منهم إلا مثل همل النعم».یعنی: در حالی که بر حوض کوثر ایستاده‌ام، ناگهان دسته‌ای را می‌بینم، اما بعد از اینکه آنها را می‌شناسم، شخصی میان ما و آنها بیرون می‌آید و می‌گوید: حرکت کنید. می‌گویم: آنها را به کجا می‌برید؟ می‌گوید: به خدا سوگند آنها را به میان آتش سوق می‌دهم. می‌گویم: مگر آنها چکار کرده‌اند؟ می‌گوید: آنها از دین و آیین پشت کردند و مرتد شدند، سپس ناگهان دسته‌ای دیگر را می‌بینم، اما بعد از اینکه آنها را می‌شناسم، شخصی میان ما و آنها بیرون می‌آید و می‌گوید: حرکت کنید. می‌گویم: آنها را به کجا می‌برید؟ می‌گوید: به خدا سوگند آنها را به میان آتش سوق می‌دهم. می‌گویم: مگر آنها چکار کرده‌اند؟ می‌گوید: آنها از دین و آیین پشت کردند و مرتد شدند، درمیان آنها کسی را نمی‌بینم که باقی گذارده شود،مگر اینکه همانند حیوانی رها شده باشد.
امام قرطبی بعد از ذکر احادیث فوق در کتاب «التذکرة» می‌گوید: دانشمندان اسلامی راجع به احادیث مربوط به حوض گفته‌اند: تمامی کسانی که از دین برگشته‌اند و مرتد شده‌اند، یا اینکه بدعتهایی در دین به وجود آورده‌اند که خداوند بدان راضی نیست و بدان اجازه نداده، تمامی اینها از ورودشان به حوض جلوگیری می‌شود و از آن رانده می شوند، اما کسانی که به شدت با آنها برخورد می‌شود و هرگز اجازه داده نمی‌شود که به حوض نزدیک شوند کسانی هستند که از جماعت مسلمانان جدا گشته و راهی دیگر را برگزیده‌اند، امثال فرقه‌های گوناگون خوارج، روافضیهای گمراه و معتزلیهایی که از هوی و هوس تبعیت کرده‌اند، تمامی اینها دین خدا را تغییر داده‌اند.
و همچنین ستمکارانی که در حد وفوری ستم روا داشته‌اند و در راستای خاموش کردن حق و قتل پیروان حق و آزار دادنشان قدم برداشته‌اند، و کسانی که به آشکارا گناهان کبیره را انجام داده‌اند و گناه را دست کم گرفته‌اند و با انحراف و بدعت و هوای نفسی روبرو شده‌اند، تمامی اینها نیز از حوض رانده می‌شوند.
لازم به ذکر است که اگر تنها در اعمال مرتکب گناه شده باشند، اما دارای عقیده‌ای صحیح باشند برای مدتی از حوض منع می‌شوند، سپس بعد از مغفرت الهی بر اثر نور وضویی که بدان شناخته می‌شوند به آنها اجازه‌ی ورود به حوض داده می‌شود، و اگر از منافقان عصر پیامبر الله صلی الله علیه وسلم باشند که ایمان را اظهار می‌داشتند و در نهان کفر را دنبال می‌کردند، در قیامت به ظاهر آنها را با خود برمی‌دارند، سپس سرپوش را برای آنها کنار می‌زنند و خطاب بدانها گفته می‌شود: دور شوید، دور شوید.
لازم به یادآوری است که جز کسانی که به اندازه‌ی دانه گندمی از ایمان در دلشان نیست و هر حقی را انکار نموده و از باطل پیروی نموده، کسی در دوزخ باقی نمی‌ماند.
« التذکرة» : صفحه 306).
صدق الله العظیم و صدق رسوله نبی الکریم.
فهرست مطالب:
معلومات مؤجز
معانی کلمه ها
علل نام گزاری سورهٔ کوثر
وجه تسميه
کوثر در لغت عرب
طول وعرض حوض کوثر
شرح آيات
شأن نزول
تفسیر سوره کوثر به رویت حدیثی انس بن مالک :
ابتر کیست؟
پیام های سوره الکوثر
ثواب قرائت سوره کوثر
حوض کوثر
احادیثی وارده در مورد حوض کوثر
چه کسانی وارد حوض کوثر وچه کسانی از آن رانده می شوند؟
منابع و مأخذ های عمده:
- تفسیر وبیان کلمات قرآن کریم (تالیف شیخ حسنین محمد مخلوف واسباب نزول علامه جلال الدین سیوطی ترجمه از عبد الکریم ارشد فاریابی
- تفسیر انوار القرآن - نوشته: عبدالرؤ ف مخلص هروی
-فیض الباری شرح صیح البخاری داکتر عبد الرحیم فیروز هروی
- تفسیر طبری - امام المفسرین
- تفسیر المیزان
- تفسیر پرتوی از قران
- تفسیر القرآن الکریم - ابن کثیر (متوفی سال 774 هـ)
- امام سیوطی کتاب »اسباب النزول »
- مفردات الفاظ القرآن،از راغب اصفانی
- جلوه های از اسرار قرآن مهندس حکمتیار
- تفسیر معارف القران مولف حضرت علامه مفتی محمد شفیع عثمانی دیوبندی مترجم مولانا محمد یوسف حسین پور
- تفسیر فی ظلال القرآن/ سید قطب (متوفی سال 1387 هـ)
- تفسير نور تألیف دکتر مصطفی خرّم دل
- تفسیر کابلی
- صحیح مسلم
- صحیح البخاری
برای مشاهده دیگر تفاسیر بر روی سوره های زیر کلیک کنید.
آمار مطالب
کل مطالب : 547
آمار کاربران
آمار بازديد
بخش نظرات براي پاسخ به سوالات و يا اظهار نظرات و حمايت هاي شما در مورد مطلب جاري است.
پس به همين دليل ازتون ممنون ميشيم که سوالات غيرمرتبط با اين مطلب را در انجمن هاي سايت مطرح کنيد . در بخش نظرات فقط سوالات مرتبط با مطلب پاسخ داده خواهد شد .